Kahramanmaraş sarsıntısının üzerinden tam bir ay geçti. Türkiye, 6 Şubat saat 04.17’de merkez üssü Kahramanmaraş Pazarcık olan 7.7 büyüklüğündeki zelzeleyle sarsıldı. Zelzeleden tam 9 saat sonra 7.6 büyüklüğündeki ikinci zelzele büyük yıkım getirdi.
Felaket en az 10 kenti ve yaklaşık 20 milyon vatandaşı etkilerken mevzuata uygun olmayan çürük binalar son bilgilere nazaran 45 bin 968 bireye mezar oldu. Felaketin birinci ayında İsimli Tıp Uzmanları Derneği, ‘Deprem Bölgesi Raporu’nu yayımladı.
Rapor, dernek idare konseyi lideri Prof. Dr. Ahmet Hilal‘in Adana’daki sarsıntıda ölenlerin kimliklendirme çalışmalarına iştiraki ve Osmaniye, İskenderun, Hatay vilayetlerini ziyaretleri; İdare Heyeti üyesi Doç. Dr. Abdulkadir Yıldız’ın Hatay’daki çalışmaları; Prof. Dr. Ahmet Hilal, Prof. Dr. Ümit Biçer, Prof. Dr. Halis Dokgöz’ün Adana, Osmaniye, İskenderun, Hatay, Kahramanmaraş ve Gaziantep vilayetlerini ziyaretleri sonucu hazırlandı. Felaketin boyutunu gözler seren raporda çarpıcı sonuçlar yer aldı.
‘Depremzedeler araçlarıyla cesetlerini getirdi’
Kentlerde hastaneler hasar aldığı ve meyyit sayısı çok fazla olduğu için ölülerin bahçelerde, topraklarda bekletildiği söz edilen raporda Antakya’ya dair şöyle denildi:
“Mustafa Kemal Üniversitesi yerleşkesindeki isimli tıp çalışmaları 09 Şubat tarihinde sonlandırılarak Narlıca’da daha sonra mezarlık kompleksi olarak isimlendirilen geniş bir yere apar topar taşındığı, bu yerde bulunan ve daha sonra geri dönüşüm fabrikası olduğu öğrenilen alana götürülen birkaç isimli tıp uzmanı bu yerde çok sayıda sahipsiz cesedin ceset torbalarında bekletildiğini gördü. Taşınma sonrası burada birinci gün hiçbir tertibin olmadığını, karanlıkta ve kâfi aydınlatma olmaksızın yalnızca depremzedelerin bulabildikleri araçlarıyla getirdiği sahipli cesetlere cumhuriyet savcılarıyla birlikte meyyit muayenesi süreçleri yapıldığı aktarıldı.”
3 binin üzerinde cenazenin kimliği belirlenemedi
Depremin ikinci haftasında ise Antakya’da 3 binin üzerinde cenazenin kimliğinin belirlenemediği bidirildi. Sahipsiz cansız vücutların meyyit muayene süreçleri biter bitmez bitişik yerde kazılan mezarlara defnedildiği belirtilen raporda, “İkinci gün Hatay Eğitim ve Araştırma Hastanesi bahçesinde çalışan isimli tıp uzmanlarının da Narlıca’ya gelmesiyle sahipsiz cesetlerin de meyyit muayene süreçlerine başlandığı bildirildi. İki olay yeri inceleme çalışanı, Cumhuriyet Savcısı, katip ve isimli tıp uzmanından oluşan takımlar oluşturularak fotoğraflama, parmak izi alma, DNA örneği alma ve tutanak altına alma süreçleri de yapıldı. Bu süreçlerin açık yerde yaklaşık 7 – 10 takım tarafından yerde yapıldığı aktarıldı. Böylelikle sahipli ve sahipsiz cesetler için iki farklı istasyon kurulmuş olduğu, sahipsiz cesetlerin meyyit muayene ve örnekleme süreçleri bitirilince çabucak bitişik toprakta kazılan mezarlara tutanakta verilen numaralarla defin süreçleri yapıldığı bildirildi” denildi.
‘Örnek alınmadan ölüler yakınlarına teslim edildi’
Raporda, sahipsiz cenazelerle ilgili şu bilgilere yer verildi:
“Kurulan çadırda öncelikle ‘kimliği bilinen’ cesetler karşılanıyor ve evrak düzenlenerek yakınlarına teslim ediliyordu. Kimliği bilinmeyen cesetler ise aşağıda büyük çadırlara alınıyor; fotoğraflama, mümkünse parmak izi ve DNA için örnekler alındıktan sonrada kimsesizler mezarlığına gömülmek üzere devrediliyordu. Definler diyanet vakfı işçisi tarafından yapılıyordu. Uzman arkadaşlarımızın yaklaşık iki haftalık ikazına karşın Cumhuriyet Savcılarının rastgele bir örnek alınmadan meyyit yakınlarının beyanına nazaran ölüleri ‘yakınlarına’ teslim ettiği belirtildi.
Antakya merkezde yaklaşık 650 kişinin DNA ile kimliklendirmesinin yapıldığı, her gün bu sayılara yenisinin eklendiği ve yakınlarına teslim edildiği, hala 3000’in üzerinde kimliği belirlenmeye çalışılan cenaze olduğu bilgisi verilmiştir. Bu oran yapılan meyyit muayene sayısının yüzde 10-15’i kadardır. Meslektaşlarımız her geçen gün getirilen cenaze sayısının azaldığını belirtti. 15 gün sonra tertibin birinci günlere nazaran daha oturmuş olduğu, lojistik takviyelerin sarsıntı kaideleri için kabul edilebilir formda gerçekleşmiş olduğu gözlemlendi. Zelzeleler Antakya’da devasa bir hasar yaratmıştı, yıkılmamış bina sayısının yüzde 20-25 ortasında olduğu, enkaz kaldırma çalışmalarının ise başlamış olduğu görüldü.”
Raporda, kentlerle ilgili bulgular şöyle:
Kahramanmaraş
Mezarlık alanına birinci günlerde getirilen kimliksiz cenazelerin defnedildiği yerler ile mezarlık vazifelilerinin kayıtları ortasındaki farklılık nedeniyle 425 cenazede fethi kabir yapılarak kimliklendirme için yine örnek alınmaya başlandığı öğrenildi. Enkaz kaldırma süreçlerinin başladığı bununla birlikte enkazda çok az sayıda cenazenin olabileceğinin düşünüldüğünü, son günlerde enkazdan çıkarılan cenaze sayısının ise günde 1-2 olduğu öğrenildi.
Osmaniye ve Gaziantep
Osmaniye ve Gaziantep Adana üzere görece zelzeleden daha az etkilenmiş vilayetler olduğu için ‘normale’ dönmeye çalışıyordu. Görevlendirme ile gelen bir isimli tıp uzmanının olmadığı, vilayetteki ATK ünitesi çalışanının çalışmaya başladığı, fakat bu arkadaşlarımızın da depremzede olduklarının unutulduğu tespit edildi. Arkadaşlarımız zelzelenin birinci günlerinde çok sayıda meyyit muayenesi olduğunu, birinci günlerde savcıların beyanı üzerine cenazelerin yakınlarına verildiği, lakin bu durumun sakıncaları vurgulandıktan sonra cenazelerden uygun örneklerin alındığını genel olarak problemli bir durum olmadığını belirttiler.
‘Tüm ölülerden kimliklendirme için uygun örnekler alınmalıdır’
Adli Tıp Uzmanları Derneği, tekliflerini şöyle sıraladı:
>> Defin süreçleri bitmeden fethri kabir süreçlerine başlandığı gözlemlenmiştir.
>> Sahipli ya da sahipsiz tüm ölülerden kimliklendirme için uygun örnekler alınmalıdır.
>> Zelzele bölgesi üzere afet bölgelerine isimli tıp hizmeti vermek gayesiyle görevlendirilen uzmanların gönüllük temelinde gelmesi, istekli olarak gelmeyenlerin yararlı olamadıkları üzere öbür çalışanların motivasyonunu ve çalışma barışını da bozduğu, uyum vazifesi verilen birtakım şahısların bir grup ruhu ile değil, buyruk veren kişi pozisyonunda çalıştığı transferlerden anlaşılmıştır.
>> Depremzede olan isimli tıp uzman ve çalışanlarının çabucak rutin mesaisine devam etmesinin beklenmesi çalışan sıhhati (özellikle de ruh sağlığı) açısından önemli problemler yaratacaktır. Sarsıntı bölgesinde çalışan ve sarsıntısı yaşayan çalışanlara hak kaybına uğramayacak halde müsaade verilmesinin gerekli olduğu görülmektedir.
>> Zelzele bölgesine olan görevlendirmeler en fazla 5 gün ile sonu olmalıdır. Görevlendirmelerin 7-10 günlük mühletlerle olması, bilhassa de tabiplerin hiçbir gereksiniminin karşılanamadığı birinci vakitler için uzun, çalışma motivasyonunu ve fiziki dayanıklılığı düşüren bir müddettir. Bu nedenle rotasyonların 3-5 günlük mühletlere nazaran ayarlanması, istekli listelerinin buna nazaran düzenlenmesi gerektiği görülmüştür.
>> Bu sarsıntıda bilhassa görevlendirmeler konusunda yaşanan bürokratik zorlukların aşılması için İsimli Tıp Anabilim Kolunda çalışanlar kendi Dekanlıkları ve Rektörlükleri ile Dernek olarak da Bakanlıklar ve Yüksek Öğretim Kurumu ile yazışmalar yapılmıştır, fakat bundan sonraki süreçler için de yazışmaların takipçisi olunmalıdır.
>> Sıhhat Bakanlığı yetkilileri zelzele bölgesinde isimli tıp uzmanlarına gereksinim olmasına karşın doktora muhtaçlık olmadığını belirtmiştir. Sıhhat Bakanlığındaki yetkililere isimli tıp uzmanlarının misyon ve çalışma alanlarını anlatmaya muhtaçlık olduğu gözlemlenmiştir.
>> Alandaki en büyük problemlerden biri de ölümlerin düzgün bir biçimde kayıt altına alınamaması olmuştur. Cumhuriyet Savcılarının bu mevzuda gerekli tedbirleri alabilmesi için bu hususta eğitim almaları ya da bu işin sorumluluğunu mevzu ile ilgili donanıma ve eğitime sahip uzmanlara vermeleri sağlanmalıdır.