Amerika Birleşik Devletleri’nin hakim olduğu global ekonomik sistem; Batı ekonomilerinin karşılaştığı sakinlik ve belirsizlikler, üretim gücü itibariyle Doğu ülkelerinden geri kalması, ağır borç yükü, finansal ve dolar hegemonyasına karşı yeni arayışların yaygınlaşması gelişmeleriyle birlikte çöküşe gerçek gidiyor. Bu çöküş süreci, şahsen Batı kuruluşları ve yayın organları tarafından da sıklıkla lisana getiriliyor.
İngiltere merkezli yayın yapan The Economist, “Liberal memleketler arası nizam parçalanıyor mu?” başlığıyla yayımladığı makalede, “Liberal milletlerarası sistem yavaş yavaş çöküyor. Bu çöküş ani ve geriye döndürülemez olabilir.” tabirlerini kullanmıştı. Mecmua, gelişmekte olan ülkelerin global sisteme olan itimadının zayıfladığını ve farklı arayışlarının arttığını kaydetmişti.
DOLARIN HİSSESİ AZALIYOR
Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) resmi internet sitesinde 11 Haziran 2024’te “Uluslararası Rezerv Sisteminde Doların Hakimiyeti: Bir Güncelleme” başlığıyla yayımlanan tahlilde de ABD dolarının global ekonomilerde rezerv hissesinin azaldığına ve Çin yuanı üzere para ünitelerini hissesinin arttığına dikkat çekilmişti.
Uluslararası kaynakları inceleyerek değerli yayınlar yapan Kıtalararası.org haber sitesi, Batı kuruluşları tarafından ABD iktisadının çöküşünü itiraf eden gelişmeleri derledi. Atlantik sistemi içinde bulunduğu kaynak sorunu nedeniyle Ukrayna üzere ülkelere finansal takviyesini kesmek, mali açıkları sebebiyle emeklilerini iş ömrüne katmak üzere önlemleri tartışıyor.
GELİRİN YÜZDE 16’SI BORCA GİDECEK
The Economist, 19 Temmuz 2024 tarihinde de “Amerika borçlarını ödeyebilecek mi?” başlığını atarak ülkenin içinde bulunduğu borç batağını ele almıştı. The Economist’e nazaran ABD süratle artan borcunu karşılayamayacak durumda. İngiliz yayın organı, ABD Başkanlık Seçimini kim kazanırsa kazansın, önümüzdeki dört yıl zati vahim olan mali durumun daha da kötüleşeceği tespitini yapıyor. The Economist, ABD’nin kamu borcunu vurgularken “ne Demokratların ne de Cumhuriyetçilerin bu sıkıntıyla başa çıkmak için manalı bir planı var” yorumunu yapıyor.
The Economist, ABD’nin borç meşakkatinin 2007-2008 mali krizi sırasında başladığına ve pandemiyle daha da kötüleştiğine işaret ediyor. IMF ise Amerika’nın borcunun artmaya devam edeceğini öngörüyor. Haberdeki bilgiye nazaran Hükümet, 2024 yılında borcunu ödemek için 728 milyar dolar, yani gelirlerin yüzde 16’sını harcayacak.
İngiliz yayın organı, ekonomik büyüme artmadıkça yahut faiz oranları keskin bir formda düşmedikçe, ulusal borcun faizinin ek borçlanma olmasa bile artacağını öngörürken hayli karamsar bir tablo çiziyor. The Economist’in sözüyle Amerika’nın savunma harcamaları, yenilenebilir güce geçiş ve sanayi siyaseti da sorunu daha da kötüleştirecek.
ABD’DE YÜKSELEN İŞSİZLİK VE DURGUNLUK
Business Insider’da William Edwards da 3 Ağustos 2024 günü ABD iktisadının sakinliğe (resesyon) girmiş olabileceğini yazdı. Çalışma İstatistikleri Ofisi (Bureau of Labor Statistics) bilgilerine nazaran, işsizlik oranı Temmuz ayında yüzde 4,3’e yükseldi. Bu sayı, Haziran ayında yüzde 4,1’di. Geçen yıl Nisan ayında ise yüzde 3,4’tü.
İşsizlik oranındaki bu artış, ABD iktisadının sakinlik içine girmiş olabileceğine işaret. Bu yorum, eski Federal Rezerv ekonomisti Claudia Sahm’ın geliştirdiği bir resesyon göstergesi modeline dayanıyor. “Sahm Kuralı” olarak isimlendirilen model, işsizlik oranının üç aylık hareketli ortalamasının 12 aylık düzeyinde yüzde 0,5 oranında bir artış olması durumunda ABD iktisadının inişe geçtiğini söylüyor.
Habere nazaran işsizlik bildirimleri 249 bin şahısla hala epeyce düşük bir noktada. Lakin bu sayı, ocak ayında 194 bindi. Müracaatlar 300 binin üzerine çıkmaya başlar ve 350 bine ulaşırsa, endişelenmenin vakti gelmiş demektir.
KREDİ MİMARİSİNİ ABD BOZUYOR
Telegraph’ta paylaşılan Ambrose Evans-Pritchard da ‘Küresel kredi mimarisi ABD’den sarsılıyor.’ diye yazdı. Makalede Evans-Pritchard, “Washington’un denetimsiz borçlanması, tüm öz disiplinini kaybetmiş çökmekte olan bir toplumun kanıtıdır” diye betimlediği mevcut durumu inceliyor.
Bütçe açıklarına ait sayılar ABD’nin daima borç ihraç ettiğini ortaya koyuyor. Evans-Pritchard, bunun mümkün sonucunu yazıyor:
“Bu ölçekte kronik borç ihracı, dünyanın ABD Hazine tahvillerine olan iştahını azaltacak ve ABD hükümetinin konjonktür aksisi teşviklerle uzun devirli bir çöküşle gayret etme kabiliyetini köreltecektir. Bunun, dünyanın dolarize olmuş finans sistemi üzerinde güçlü zincirleme tesirleri olacak ve ABD’nin borç getirilerine bağlı global kredi mukavelelerinin tüm mimarisine hasar verecektir.”
Ardından Evans-Pritchard, Reagan devri borçlanmasını bugünkü ile karşılaştırıyor:
“Borçlanmanın mevcut ölçeğini haklı çıkaracak bir acil durum yok. Çin’e karşı endüstriyel ve pak teknoloji (clean-tech) silahlanmasının savaşçı bir havaya sahip olduğu söylenebilir. Fakat Ronald Reagan Soğuk Savaşı, Sovyetler Birliği’ni silah gücü bakımından geride bırakarak ve 1980’lerin sonunda GSYH’nin yüzde 2’si altında seyreden birleşik açıklarla kazanmasını bilmişti. Reagan, GSYH’nin yüzde 50’sinin altında bir brüt federal borçla vazifesi bıraktı. Bugün bu oran yüzde 122 ve parabolik bir halde artıyor.”
Devasa boyutlardaki bütçe açıkları, ABD iktisadının resesyona girmiş olup olmadığı sorusuyla birlikte tartışılıyor. Yazıda da buna değiniliyor. Evans-Pritchard’ın dikkat çektiği nokta kıymetli:
“Resesyona girilip girilmediği bir yana, neredeyse kesin olan, ABD’nin alıcıları çekmek için giderek daha yüksek bir borçlanma cezası ödemek zorunda kalacağıdır. Bu da hâlihazırda ABD borç dinamiklerini bozan kısır geri besleme döngüsünü hızlandıracaktır.”
MALİ YÜKE TAHLİL: EMEKLİLER İŞ YAŞAMINA
Fransa büyük mali açıklara sahip bir ülke. Hükümet tahlili emeklileri iş ömrüne katmakta görüyor. Ulusal Cephe’nin (Front National) lideri Jean-Marie Le Pen’in eski danışmanı Elie Hatem, Uwidata’ya verdiği röportajda “Fransa devletinin iflasla karşı karşıya olduğunu” söylemiş ve bunun önüne kamu sarfiyatlarında kısıntı sağlayabilecek dört büyük kesimdeki atılabilecek adımlarla geçilebileceğini belirtmişti.Elie Hatem, bu dört kesimden üçünde (ordu, toplumsal sigorta sistemi ve eğitim) kısıntıya gitmenin mümkün olmadığını, bu nedenle geriye kalan tek seçeneğin emeklilik sistemi olduğunu savunuyor. Emeklilik sisteminde yapılacak düzenlemelerle de “60-64 yaş kümesindeki işgücüne iştirak oranını 2030 yılına kadar yüzde 65’e çıkarmak.” hedefleniyor. Bu oran 2022 yılı itibariyle yüzde 36,2. Yani gaye sayısı yaklaşık ikiye katlamak.
TENCERE BOŞ UKRAYNA’YA PARA YOK
Mevcut bütçe planlamasına nazaran Almanya, Ukrayna’ya artık para takviyesi sunmayacak. Almanya’nın esaslı gazetelerinden Frankfurter Allgemeine Zeitung’ta (FAZ) Von Peter Carstens ve Konrad Schuller’in yazısına göre Maliye Bakanı Christian Lindner, Ukrayna konusundaki talebi Savunma Bakanlığı’na iletti.
Yazıda bütçe planlamasında Ukrayna’ya yeni yardımın yer almamasının nedeninin “Başbakanlık ve Maliye Bakanlığı tarafından alınan tasarruf tedbirleri” olduğu kaydediliyor. Haberde, “Ukrayna’ya para artık Almanya’nın bütçesinden değil, dondurulmuş Rus Merkez Bankası kredilerinden gelmeli. Ukrayna’nın müttefikleri, Putin’in büyük ölçekli saldırısından sonra yaklaşık 300 milyar dolara el koydu ve G-7 ülkeleri İtalya’daki tepelerinde bu paradan Kiev’e 50 milyar dolarlık bir finansman açmaya karar verdi. Lindner, artık Ukrayna’nın bu parayla ‘askeri muhtaçlıklarının kıymetli bir kısmını karşılamasını’ bekliyor.” sözleri kullanılıyor.
‘YAPACAK BİR ŞEY KALMADI’
Fakat bu planın muvaffakiyet talihi yüksek görülmüyor. Yazıda Rusya kredilerinin Ukrayna’ya tahsisi konusunda “uluslararası müzakerelerin devam ettiği” ve yasal zorlukların olduğu belirtiliyor. Birincisi üstte da değinilen, Almanya’yı bütçe tasarrufuna iten mali sebep. FAZ’ın “federal hükümetteki bir muhataptan” aktardığı sözlerle, “Yapacak bir şey kalmadı, tencere boş.”
FİNANSMAN SIKINTILARI DİPLOMASİDE KESİNTİYE YOL AÇIYOR
Financial Times, finansman sorunları nedeniyle Avrupa Birliği, diplomatik ağında kesintiye gittiğini yazdı.
28 Temmuz 2024 tarihli İngiliz Financial Times gazetesi, Avrupa Birliği’nin diplomatik ağından 43 milyon Avro (planlanan bütçenin yaklaşık yüzde 5’i) kesilmesinin kararlaştırıldığını ve mali zahmetlerin önümüzdeki yıl daha da artacağını yazıyor.
İngiliz yayın organının yorumuna nazaran bu şartlar altında Avrupa Birliği’nin Afrika ve Latin Amerika üzere bölgelerdeki mevcut diplomatik varlığını sürdürmesi, yüksek maliyetler ve enflasyon baskısı nedeniyle imkânsız hale geldi.
Haberde 145 denizaşırı misyondan yaklaşık 50’sinin önemli güvenlik kaygıları taşıdığı söz edildi. Bu bütçeyle diplomatik misyon binalarının rutin bakımı da mümkün olamayacak ve birtakım konutlar oturulamaz durumda kalacak.
Avrupa Birliği’nin içine girdiği bu kriz, Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un mayıs ayında söylediği “Avrupamızın ölebileceği varoluşsal bir an yaşıyoruz” kelamlarını hatırlattı. Macron, bunun esas nedeninin de Ukrayna’daki silahlı çatışma ve ekonomik zorluklar olduğunu belirtmişti.
DOLAR KONTROLÜNE KARŞI TAKAS TİCARETİ
Rusya ve Çin’den dolar kontrolüne karşı takas ticareti yoluna gidebilir. Reuters’in Rusya-Çin ticaretiyle yakından ilgili üç kaynağına dayandırdığı bilgiye nazaran Moskova ve Pekin takas ticareti yapmaya başlayabilir. İki ülke böylelikle ABD’nin denetimi ve gözlemesi altında bulunan bankacılık sistemlerini kullanmayı sonlandırmayı hedefliyor.
Reuters’in yazdığına nazaran takas ticareti, “Moskova ve Pekin’in ödeme meselelerini aşmasına, Batılı düzenleyicilerin ikili süreçler üzerindeki tesirini azaltmasına ve kur riskini sınırlamasına katkı sunabilir.”
ABD DOLARINDAN REKOR ÇIKIŞ
Bloomberg,19 Temmuz 2024 tarihli haberinde Çinli yatırımcıların rekor ölçüde dolar cinsinden varlığı elinden çıkardığını bildirdi. ABD Hazine Bakanlığı’nın açıkladığı bilgilere nazaran, Çinli fonlar mayıs ayında hazine, ajans, şirket ve başka tahvillerin yanı sıra pay senetlerinden oluşan net 42,6 milyar dolar pahasında uzun vadeli menkul değeri elden çıkardı. Dünyanın en büyük ekonomileri ortasındaki diplomatik bağlantılarda süregelen gerginlik nedeniyle bu yılın birinci beş ayındaki satışlar, toplam 79,7 milyar dolar ile ocak-mayıs periyodu için tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı.
Bloomberg’e konuşan DBS Bank Ltd. stratejisti Wei Liang Chang, “Çinli yatırımcıların yatırımlarını ABD varlıklarından uzaklaştırmak için sağlam nedenleri var… Elden çıkarma eğilimi ekonomik nedenlerin yanı sıra ABD seçimlerine ait siyasi belirsizlik nedeniyle de devam edebilir.” kelamlarını kullandı.
‘STRATEJİK EĞİLİM’
Bu dünyada dolarsızlaştımanın yalnızca bir örneği. Fakat Amerikan tahvillerini yıllardır biriktiren Çin’den bu temelde bir atağın gelmiş olması stratejik bir eğilime de işaret ediyor.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, 9 Temmuz tarihinde ABD Kongre’sinde en büyük kaygısının dolarsızlaşma olduğunu itiraf etmişti. 12 Temmuz tarihli Asia Times, bu itirafı yaptırımlar ya da başka yanlış siyasetler nedeniyle doların hâkim rezerv para ünitesi statüsünü kaybetme riski taşıdığını uzun müddettir reddeden global hegemonya için keskin bir geri dönüş olduğu biçiminde yorumlamıştı.
AFRİKA DA DOLARDAN KURTULUYOR
Dünyayı saran dolar saltanatından kurtulma eğilimi, Afrika’yı da sardı. Money Metals Exchange (MME), 25 Temmuz 2024 günü Afrika ülkelerinin ABD dolarına olan inançlarını kaybettikçe altın satın aldığını ele alan bir makale yayınladı.
Money Metals Exchange müellifi Mike Maharrey, Amerika’nın ABD dolarını bir baskı aracı olarak kullanmasından korkan Afrika ülkelerinin jeopolitik riskleri azaltmak ve ulusal paralarını kayıplara karşı korunmak için giderek daha fazla altına yöneldiğini tespit ediyor.
Nijerya, Uganda, Zimbabve, Madagaskar ve öteki kimi Afrika ülkeleri, altın rezervlerini arttırmak, kendi altınlarını ülkelerine geri getirmek ve hatta para ünitelerini bedelli metalle desteklemek için adımlar atıyorlar.
ÇÖKEN SİSTEM AVRUPA’YI DA YANINDA GÖTÜRÜYOR
Bloomberg 24 Temmuz 2024 tarihinde, ticari faaliyetlerdeki keskin düşüşün Almanya’da ekonomik büyüme umutlarını azalttığına dikkat çekti. Alman özel dalı, ülkenin imalat kahrının kötüleşmesiyle Temmuz ayında beklenmedik bir formda daralmış durumda. Hamburg Ticaret Bankası Baş Ekonomisti Cyrus de la Rubia “Bu önemli bir sorun üzere görünüyor. İmalat bölümündeki zayıflık devam edecek üzere ve potansiyel büyüme en azından bu sonbahara kadar beklenmiyor.” değerlendirmesini yaptı.
Almanya’da ticari faaliyetlerdeki düşüş, yüksek güç fiyatları, Çin ile rekabet nedeniyle Alman araba ve ekipman üreticilerinin global pazar hissesini giderek kaybetmesi, iş gücü meşakkati ve yatırım eksikliği üzere nedenlerden kaynaklanıyor.