Bir zelzele kelam konusu olduğu vakit ‘depremin büyüklüğü’ yahut ‘depremin şiddeti’ sözlerini kullanırız. Örneğin ‘Kahramanmaraş’ta 7.7 büyüklüğünde/şiddetinde bir zelzele meydana geldi.’ cümlesinde olduğu üzere. Ama zelzele büyüklüğü ve sarsıntı şiddeti tıpkı kavramlar değildir. Sarsıntının şiddeti ve zelzelenin büyüklüğü tıpkı manaya gelecek halde kullanılmamalıdır. Pekala zelzelenin büyüklüğü ve şiddeti nedir, ortasındaki fark nedir? Bir zelzelenin tesirini anlatmak için hangi kavram kulkanılmalıdır?
İşte ayrıntılar…
‘Depremin büyüklüğü’ ve ‘depremin şiddeti’ birçoğumuz tarafından tıpkı manaya gelecek formda kullanılıyor.
Meydana gelen bir zelzelenin büyüklüğünü anlatmak için bazen zelzelenin büyüklüğü bazen de zelzelenin şiddeti sözlerini kullanıyoruz. Örneğin;
-
Kahramanmaraş’ta 7.7 büyüklüğünde bir zelzele meydana geldi.
-
Kahramanmaraş’ta 7.7 şiddetinde bir zelzele meydana geldi.
Halbuki zelzelenin büyüklüğü ve şiddeti birbirinden farklı kavramlardır. Şayet sarsıntı sonucunda ortaya çıkan enerjiyi tabir etmek istiyorsak (yukarıdaki örnekte olduğu gibi) ‘depremin büyüklüğü’ sözünü kullanmamız gerekir. Büyüklük, zelzelede ortaya çıkan gücün büyüklüğüdür. Gelin bunu ayrıntılandıralım.
Depremin büyüklüğü nedir?
Bir zelzelenin büyüklüğü o zelzele sırasında açığa çıkan enerjiyi söz eder. İngilizce’de ‘magnitude’ olarak tanımlanan bu terim, birinci olarak Amerikan Profesör C.Richter tarafından kullanılmıştır. 1930’lu yıllarda geliştirilen bir usulle zelzelelerin ortaya çıkardığı güç ölçülmüştür. Richter ölçeği de buradan gelmektedir.
Profesör Richter, sert bir yere yerleştirilmiş özel bir sismograf aracılığıyla ölçümü gerçekleştirmiştir. Bugüne kadar kaydedilen sarsıntılar istatistiksel olarak incelendiğinde en büyük zelzelenin 8.9 büyüklüğünde olduğu görülür.
Peki zelzele şiddeti ne demektir?
Depremin şiddeti ise rastgele bir büyüklükte meydana gelen sarsıntının yeryüzünde beşerler, etraf ve tabiat üzerinde meydana getirdiği tesirlerin derecelendirilmesidir. Yani zelzelenin şiddeti aslında yalnızca müşahede yoluyla öğrenilir. Zelzelenin şiddeti, zelzelenin büyüklüğüne, derinliğine, uzaklığına ve yapıların zelzeleye karşı güçlü olup olmamasına nazaran değişkenlik gösterir.
Deprem şiddeti terimini kullandığımız vakit, zelzele büyüklüğü hakkında net bir bilgi sağlayamayız. Büyüklüğü çok olmayan bir sarsıntıda bile, binalar fazla hasar gördüğünde sarsıntının şiddeti çok olacaktır. Öte yandan, sağlam binaların olduğu bir bölgede, örneğin Japonya’da meydana gelen büyük sarsıntıların şiddeti daha azdır.
Depremin şiddeti nasıl hesaplanır?
Depremin şiddeti ‘hafif, orta, şiddetli, yıkıcı ve afet’ olarak sınıflandırılabilir. Sarsıntı şiddeti, sarsıntı şiddet cetveline nazaran kıymetlendirilir. Bu ölçek, uzun yıllar boyunca meydana gelen başka sarsıntılar göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Bir sarsıntı meydana geldiğinde birinci olarak o bölgedeki tesirler araştırılır. Daha sonra bu tesirler şiddet cetveline uygun olarak sınıflandırılır.
Mercalli Cetveli ve Medvedev-Sponheur-Karnik günümüzde kullanılan en önemli şiddet cetvelleridir. Bu cetvellerde şiddeti V ve daha küçük olarak ölçülen zelzeleler çoklukla hasar meydana getirmezler. Şiddeti VI-XII ortasındaki sarsıntılar ise meydana getirdikleri hasar ve toprakta oluşturdukları heyelan üzere durumlarla birlikte değerlendirilirler.
Kısaca belirtmek gerekirse, sarsıntının gücünü tabir etmek için ‘deprem büyüklüğü’ terimi kullanılmalıdır.
